به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری حوزه، ترکیه به عنوان یکی از کشورهای بزرگ با جمعیت حدود ۸۷ میلیون نفر جایگاه خاصی در خاورمیانه دارد. همواره در سال‌های اخیر شاهد رفتارها و مواضع دوگانه دولت این کشور نسبت به همسایگان و محور غربی، عربی و صهیونیستی هستیم. برخی از اقدامات دولت رسمی ترکیه در سال‌های اخیر موجب رنجش خاطر همسایگان از جمله سوریه شده است. پشتیبانی دولت اردوغان از برخی از گروه‌های تروریستی و دخالت آشکار نظامی از یک سو و دخالت‌های فرهنگی در قالب ساخت سریال‌ها به زبان فارسی مخالف فرهنگ ایران اسلامی از جمله مواردی است که موجب نارضایتی همسایگان این کشور شده است.
در همین راستا سرویس بین الملل خبرگزاری حوزه برای آشنایی بیشتر با فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه با «علی حیدری » کارشناس مسائل ترکیه و کارشناس ارشد مطالعات خاورمیانه گفت‌وگو کرده است.
بخش دوم مصاحبه به شرح ذیل است:
حوزه: در خصوص روابط سیاسی ترکیه با رژیم صهیونیستی و آمریکا و همکاری با برخی دول عربی مثل عربستان سعودی بگویید این روابط در چه سطحی و با چه اهداف و رویکردی انجام می‌شود؟
به طور رسمی ترکیه با این رژیم‌ها و کشورها از گذشته روابط دیرینه‌ای داشته است، مثلا با رژیم صهیونیستی از همان ابتدای تشکیل این رژیم روابطش شکل گرفته و توسعه پیدا کرده و در حال حاضر اردوغان علیرغم اینکه یک دولت اسلام‌گرا در ترکیه لائیک شکل گرفته روابطش را طی دو دهه به دلیل منافع اقتصادی و سیاسی کلان با رژیم صهیونیستی ادامه داده است.
منافع اقتصادی ۶ میلیارد دلاری حاصل از روابط تجاری دو طرف برای ترکیه خیلی مهم است. همچنین از نظر سیاسی، ترکیه طی چند دهه گذشته تلاش کرده به پلی میان اسرائیل و جهان عرب تبدیل شود و در این میانجیگری از مزایای آن استفاده کند. البته با وضعیتی که رژیم صهیونیستی طی سال‌های گذشته در عادی سازی روابط با کشورهای عربی پیش گرفته، نقش ترکیه در این راستا کمرنگ شده، اما در حوزه سیاسی همچنان ترکیه با اسرائیل روابط خودش را توسعه و تعمیق داده است.
روابط ترکیه و اسرائیل روبه توسعه و تعمیق است
در واقع لابی یهودی بزرگترین لابی در دنیا به حساب می‌آید و ترکیه نیز به دنبال توسعه نفوذ خود در دنیا است. از سوی دیگر آنکارا به دنبال تعمیق روابطش با آمریکا است، به خصوص در دوره جدید به این لابی نیاز دارد و علاوه بر منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی که رابطه با اسرائیل برای اردوغان به همراه داشته در منطقه هم هماهنگی‌های هر دوطرف برای یکدیگر منافع داشته و در حوزه بین الملل اردوغان تلاش می‌کند از این لابی قدرتمند بهره ببرد.
اقتصاد ترکیه در انتظار تفاهم‌نامه‌های عربی
درباره عربستان بعد از مرگ خاشقجی و اتفاقاتی که افتاد، اردوغان نتوانست امتیازاتی را که می‌خواست از ریاض کسب کند، علیرغم همه تلاش‌ها، پادشاه عربستان ولیعهد خود را کنار نگذاشت و محمد بن سلمان قدرت را به دست گرفت و تلاش‌های اردوغان با شکست روبرو شد. به همین خاطر اردوغان تغییر فرمان داد و در چهارچوب راهبرد عادی سازی روابط با همسایگان دوباره به سمت عربستان بازگشت و از موضع پایین تلاش کرد تا این روابط را ترمیم کند.
در سفر اخیر اردوغان به امارات، قطر و عربستان عنوان شده تفاهم نامه‌هایی با این کشورها امضا کرده است که این قرارداد با امارات بالغ بر ۵۰ میلیارد دلار است، اما در عمل ما هنوز موضوع خاصی ندیدیم، چرا که اگر این تفاهم نامه‌ها عملی می‌شد، تاثیر و تغییر خاصی در اقتصاد ترکیه می‌گذاشت ولی هنوز تغییری ندیدیم.
حوزه: سطح اطلاعات سیاسی مردم ترکیه چقدر است و دلیل مشارکت بالای آنها در انتخابات چیست؟ آیا دلیل مشارکت بالای مردم در انتخابات رضایت کامل آنها از سیاست‌های اردوغان و وضعیت اقتصادی ترکیه است؟
مردم ترکیه مشارکت زیادی در انتخاب دارند، چرا که در این کشور احزاب معمولا تلاش می‌کنند با ترفندهای مختلف حداکثر مشارکت را برای پیروزی خودشان به دست بیاورند. در این دوره ۸۹ درصد مشارکت وجود داشت و وضعیت کمی متفاوت بود. جامعه ترکیه به طور کامل دو قطبی شده و دو طرف تمام تلاششان را کردند تا نامزد و حزب آنها به قدرت برسد. یک طرف خواهان ادامه وضعیت فعلی و یک طرف خواهان تغییر وضعیت هستند.
اردوغان از پیش از انتخابات از آن به عنوان جنگ بقا یاد کرد و این ادبیات را در جامعه ترکیه رواج داد که اگر او مجدداً به قدرت نرسد و جامعه ترکیه از هم خواهد پاشید و قدرت به دست کسانی می‌افتد که به نابودی ترکیه کمر همت بستند.
جریان مخالف هم تمام تلاشش را به کار بست تا تغییری در وضعیت موجود بدهد و در میان طرفداران خودش رواج داد که ما در حضیض سقوط هستیم و بهتر است که شرایط تغییر کند تا رشد اقتصادی و ثبات سیاسی و رفاه و عدالت داشته باشیم.
مشارکت بالای مردم در انتخابات به دلیل دو قطبی شدید در ترکیه است
با تعمیق این دو قطبی شکل گرفته هر دو طرف با قدرت به میدان آمدند تا بتوانند کاندیداهای خود را به قدرت برسانند و دلیل مشارکت بالای مردم هم این بود که نیمی از آنها از وضعیت موجود ناراضی هستند و نیمی دیگر خواهان ماندن اردوغان بودند آن هم به دلایل مختلف از جمله ترس از روی کار آمدن لائیک‌ها و بازگشت فشار اجتماعی بر محجبه‌ها و دین‌داران در ترکیه. از این رو این شرایط موجب شد شاهد مشارکت بالای مردم در انتخابات باشیم.
حوزه: بافت دینی مردم ترکیه اعم از مسلمان و غیر مسلمان چگونه است و آیا تمام اقشار دینی اعم از شیعه و سنی حتی تکفیری‌ها یا وهابی‌ها در ترکیه آزادی عمل دارند؟
جامعه ترکیه از نظر اجتماعی و دینی به دو طیف دین‌دار و لائیک تقسیم می‌شود. در طرف دین‌دار از ملایم تا تندرو را در بر می‌گیرد. در برخی از شهرها مثل قونیه تندروهای سلفی وهابی بسیار قدرت گرفتند. شیعیان در نقاطی که تندروها هستند به طبع وضع بدتری دارند، اما به طور کلی طی یک دهه گذشته وضعیتی شکل گرفته که با جنگ سوریه کسانی که تندرو و افراطی هستند، وضعیت بهتر و قدرت بیشتری در جامعه ترکیه گرفتند و کسانی که متعادل هستند کمی تحت فشار هستند.
این جریان تندرو تا زمانی که علیه دولت به طور آشکار اقدامی انجام ندهند تحت فشار نیستند و آزادانه زندگی می‌کنند، اما اگر برای داعش و گروه‌های تروریستی دیگر مثل جبهة النصره اقدام به جذب رسمی و آشکار نیرو کنند با برخورد دولت روبرو می‌شوند، در غیر این صورت مناسک خودشان را دنبال می‌کنند.
حوزه: ترکیه به لحاظ مجوز بی بندو باری در جامعه، سیاستی دارد که مورد پسند عده ای در داخل یا خارج از این کشور است و شاید این مورد در استقبال گردشگران از بازدید از کشور ترکیه بی‌تاثیر نباشد، آیا بومیان و مردم مسلمان و معتقد ترکیه با این شرایط موافق هستند و یا اعتراضاتی در این زمینه در سطح مردمی وجود دارد؟
توریسم از این نوع نقاط خاصی از ترکیه شهرهای ساحلی و جنوبی را شامل می‌شود و عمده مناطق ترکیه همچون آناتولی و مناطق شرقی شاهد چنین وضعیت آزادی بی بندوباری نیستند. حتی در استانبول، بخش اروپایی آن متفاوت از بخش آسیایی و شرقی آن است و هر چه به سمت شرق برویم زندگی مردم سنتی‌تر و پای بند به اصول و مبانی دینی هستند. تنها در نقاط خاصی که توریسم رواج دارد، این نوع زندگی دیده می‌شود و نه در تمام مناطق ترکیه. بعد از جنگ سوریه و طی یکی دو دهه گذشته، مسلمانان و جریان محافظه کار در ترکیه تندتر شدند و به این موضوعات واکنش سخت‌تری نشان می‌دهند و این وضعیت در جنوب و غرب ترکیه که سالانه ۴۰ میلیون دلار سودآوری دارد مشهود است.
حوزه: در جنگ سوریه، ترکیه یکی از بازیگران این جنگ در تجهیز نیروهای تروریستی بود و هنوز بخش‌هایی از سوریه در اشغال ترکیه است. واکنش مردم ترکیه نسبت به این دخالت‌ها چیست؟ آیا مردم ترکیه موافق دخالت اردوغان و دولت در جنگ سوریه و حمایت از تروریست ها بودند؟
متأسفانه حضور نیروهای نظامی ترکیه در شمال سوریه واکنش گسترده منفی چندانی در ترکیه نداشته است. آنچه موجب اعتراضات مردمی در ترکیه شد، حضور تعداد سه و نیم تا ۴ میلیون پناهجو از سوریه و افغانستان به ترکیه بود که باعث وخیم شدن وضعیت اقتصاد ترکیه و بروز مسائل و مشکلاتی در جامعه شد.
اعتراض مردم ترکیه به حضور پناهجویان سوری و افغانستانی در کشورشان
این موضوعات باعث شد که آنها به دولت خودشان فشار بیاورند که هر چه سریع تر این پناهجویان از ترکیه اخراج شوند و جنبش‌هایی به راه افتاد، چرا که ملی‌گرایی در ترکیه تشدید شده و تمام جامعه ترکیه نسبت به پناهجویان نگاه مثبتی ندارند. از این رو شاهد درگیری‌ها بین مردم ترکیه و پناهجویان و آسیب به آنها و طرد آنها از جامعه هستیم.
اما در خصوص حضور ترکیه در شمال سوریه، متأسفانه موضع گیری قاطع و روشنی از طرف احزاب، گروه‌ها و جامعه ترکیه نیستیم. تنها جریان کردی حزب دموکراتیک خلق ها، آن هم نه به دلیل حمله به یک کشور بلکه به دلیل حمله به مناطق کردنشین سوریه موضع گیری داشت و در مورد نگاه توسعه طلبانه حاکمان ترکیه در طیف‌های مختلف سیاسی ترکیه و جامعه این کشور متاسفانه مخالفت چندانی نداشتند. اگر اردوغان بتواند مسئله پناهجویان را با عادی سازی روابط با سوریه حل کند و آنها را به کشورشان باز گرداند کسی نسبت به حضور نظامی نیروهای ترکیه در شمال سوریه و عراق اعتراضی نخواهد داشت.
گفت‌وگو از وجیهه سادات حسینی
